Nhãn

VÀI KHÁI NIỆM VỀ VIỆC DÙNG CHỮ TRONG THƠ (2) ĐẢO CHỮ VÀ VỊ TRÍ CHỮ TRONG CÂU THƠ - Tác giả Nguyên Lạc

 .

VÀI KHÁI NIỆM VỀ VIỆC DÙNG CHỮ TRONG THƠ (2)
ĐẢO CHỮ VÀ VỊ TRÍ CHỮ TRONG CÂU THƠ
*
Cẩn báo: Mục đích của bài viết chỉ góp vài ý kiến về sự chính xác và trong sáng của tiếng Việt thân yêu được sử dụng trong thơ. Tiếng Việt rất "lung linh" nếu ta cẩn trọng trong việc sử dụng. Có gì xin các cao nhân bỏ quá cho
Bài này tiếp tục bài đã đăng: VÀI KHÁI NIỆM VỀ VIỆC DÙNG CHỮ TRONG THƠ
.
Dẫn nhập:
Các bài thơ của các thi sĩ trẻ sau nầy, nhất là trong nước tôi thấy có khuynh hướng thường thích dùng đảo chữ, đảo từ, đảo vị... nói chung là NÓI ĐẢO. Hình như đó là thời thượng. Chúng ta thử bàn về NÓI ĐẢO xem sao?
.
SƠ LƯỢC VỀ NÓI ĐẢO
1. Nói lái
Trước hết xin nói rõ với các bạn:"nói đảo" khác với "nói lái". [1]
Đây là nói lái
Đêm Thủ Đức nam canh thức đủ
Người cơ thần trở lại Cần Thơ
Thủ Đức/ thức đủ, cơ thần/Cần Thơ là nói lái
Con cá đối nằm trong cối đá
Con mèo đuôi cụt nó năm mục đuôi kèo
Các cụm từ mới trên cũng là nói lái.
Thầy giáo tháo giày, tháo luôn cả ủng, thủng luôn cả áo, đem giáo án dán áo...
Nhà trường nhường trà, nhường nốt cả hoa, nhòa nốt cả hương, lấy lương hưu lưu hương"
(Phanxipăng)
.
2. Nói đảo
Bây giờ chúng ta xét về "nói đảo"
Hiện tượng "nói đảo" bao gồm đảo chữ (đảo từ), đảo ngữ... Tiếng Pháp gọi lối chơi chữ này là antimétabole. Tiếng Anh: antimetabole.
a. Phép đảo ngữ
Phép đảo ngữ (tiếng Anh: Anagram) là cách một từ hay cụm từ được tái sắp xếp thành các ký tự của 1 từ hay cụm từ khác, sử dụng các ký tự ban đầu chỉ 1 lần duy nhất.
Ví dụ: Từ "rail safety" có thể viết thành "fairy tales" với cùng số lượng từng chữ cái. Phép đảo chữ thông thường được dùng để chơi trò chơi đố chữ hay học từ vựng mới.
Ở đây tôi không chú ý về phép này.
b. Phép đảo chữ (đảo từ):
Tôi thích gọi đảo chữ hơn đảo từ vì theo tôi chữ chính xác hơn từ [2]
Đảo: Ngược, đảo ngược.
-- Trong nói đảo người ta thường dùng lối chuyển đổi trật tự, vị trí các chữ trong một nhóm chữ (nhóm từ)
Bữa sáng rau muống, bữa chiều muống rau.
Hoặc:
Hôm nay có món cà chua,
Ngày mai độc nhất lại mua chua cà.
Hoặc:
- Sinh sự, sự sinh.
- Cá ăn kiến, kiến ăn cá.
- Giúp người, chớ cầu người giúp.
- Cười người chớ có cười lâu
Cười người hôm trước, hôm sau người cười.
Ngồi ngủ, ngủ ngồi đều ngủ cả
Đứng ăn, ăn đứng cũng ăn thôi.
-- Ta phận biết được 3 trường hợp trong phép đảo chữ:
1. Chữ mới khi được đảo có thể xem như cùng nghĩa với chữ trước khi đảo:
Ngồi ngủ/ ngủ ngồi.
Đứng ăn/ ăn đứng
Khổ đau / đau khổ...
2. Chữ mới khi được đảo sẽ "vô nghĩa", nghĩa là không thể nào đảo được.
Độc lập/ Lập độc: Lập độc vô nghĩa
Độc đáo / đáo độc: Đáo độc vô nghĩa.
Tà huy / huy tà: Huy tà vô nghĩa
Đem vào đêm lạnh lẽo
Tôi gặp tôi khạo khờ
(Khạo khờ - ĐXX) (Xin được dấu tên nhà thơ này)

Đêm vào đêm lạnh lẽo
Tôi gặp tôi khạo khờ
(Khạo khờ - Đặng Xuân Xuyến)

Khờ khạo / khạo khờ: Khạo khờ vô nghĩa, thi sĩ nên xét lại! Nếu có nghĩa xin thi sĩ cho biết từ điển Việt nào?
Sẵn dây xin được ghi ra trích đoạn về ngôn ngữ thơ mà tôi tâm đắc của Lê Hữu:
[... Ngôn ngữ thơ là chữ nghĩa, hình ảnh, ý tưởng … chỉ có ở trong thơ hơn là trong đời thực. Có điều, khi đọc, nghe, ta cảm thấy như là có thực, có ý nghĩa và chấp nhận được; hơn thế nữa, lại còn rung cảm vì thứ ngôn ngữ ấy. Bất kỳ cách diễn đạt nào làm cho người ta đọc ra thơ, nghe ra thơ, hiểu ra thơ muốn “nói” điều gì, đều là ngôn ngữ thơ.
Chữ nghĩa cần có sự phát minh, sáng tạo hơn là lặp lại rập khuôn người đi trước. Những vô thường, vô vi, phù vân, phù ảo, hư ảo, hư không, tà huy, miên trường… mà người làm thơ cố đưa vào bằng được trong thơ mình thường có một vẻ gì khập khiễng, gượng gạo như một kiểu tạo dáng kém tự nhiên, đôi lúc khiến câu thơ tối tăm, khó hiểu.
Thường, thơ khó hiểu thì khó hay; thơ tạo dáng thì khó tạo được cảm xúc.
[Lê Hữu: Thơ lục bát còn, tiếng Việt còn] [3]
Như Lê Hữu nói : "Chữ nghĩa cần có sự phát minh, sáng tạo...", Tuy nhiên không phải muốn tạo ra chữ mới sao là tạo; phải để ý đến độc giả phải để ý đến sự trong sáng của tiếng Việt, những chữ mù mờ tối nghĩa hoặc vô nghĩa thì không nên. Không nên "đố chữ" thưa các thi sĩ.
- Chữ mới khi được đảo khác nghĩa với chữ trước khi đảo, nghĩa có khi trái nghịch:
Nàng rằng : "Lồng lộng trời cao,
Hại nhân, nhân hại sự nào tại ta!" (Kiều)
Hại nhân nói đảo thành nhân hại, cả hai chữ khác nghĩa nhau
Vợ cả, vợ hai, hai vợ đều là vợ cả
Vợ hai nói đảo thành hai vợ, cả hai chữ khác nghĩa nhau hoàn toàn
Con cò chết rủ trên cây
Cò con mở lịch xem ngày làm ma (ca dao)
Con cò/ Cò con cũng vậy
.
ĐẢO CHỮ, ĐẢO CỤM CHỮ TRONG CÂU THƠ
Tình cờ vào trang FB của thi sĩ, người đã được gắn vương miện là "nữ hoàng sầu mộng", tất cả (100%) bài thơ của thi sĩ đều được ca ngợi, trong đó có cả những nhà phê bình và nhà thơ có tiếng tăm. Tôi không rõ khen vì "hay thật" hay gì gi…? Theo tôi, chỉ có thánh nhân mới hoàn toàn 100%, còn người thường thì phải có khuyết điểm, phải có cái "không hay" nào đó. Cả thiên tài Nguyễn Du trong hơn 3254 câu thơ Kiều cũng có một vài câu không hay như những câu "đệm" để chuyển ý.
Tất cả các bài thơ của nữ thi sĩ trên được khen 100% tức nhiên câu thơ nào cũng hay, không có lời bình nào tiêu cực !
Tôi đọc được bài thơ cả ngàn người khen và có phổ nhạc (Xin được dấu tên thi sĩ), "ấn tượng" những câu này, xin được dùng để minh họa về đảo chữ, đảo cụm chữ và sự liên quan đến vị trí trước /sau của các chữ trong câu thơ. Xin nói rõ, không có sự đúng sai, khen chê ở đây, tôi chỉ dùng nó làm trường hợp tiêu biểu để giải thích rõ quan niệm của riêng tôi về việc "Góp ý cách dùng chữ trong thơ".
Đây là các câu thơ tiêu biểu tôi phân tích:
có ai buồn với tôi không
hắt hiu ngàn gió thổi mông lung chiều (câu 2)
...
hắt hiu ngàn gió mông lung (câu 11)
có ai buồn với tôi trong kiếp này?
Tôi sẽ phân tích về cụm từ "ngàn gió"
Theo tôi có vấn đề cần được "thương thảo" là sự xuất hiện cụm từ "ngàn gió" trong bài thơ trên vì nó liên quan đến nói đảo: Đảo chữ (đạo từ), đạo vị trí của cụm từ.
Tại sao vậy?
Tôi sẽ xét 2 trường hợp: Đảo và không đảo, nhưng chánh là đảo chữ vì bài viết chú ý đến đề tài này
-- NGÀN GIÓ LÀ ĐẢO CHỮ
Trong thơ, vì niêm luật, vần điệu... tác giả đôi khi phải đảo chữ (đảo từ), đảo vị trí cụm từ; tuy nhiên, nên nghĩ rằng đó là trường hợp bắt buộc chứ không phải lúc nào cũng nên làm thế. Khi làm điều nầy, nên chú ý đến cái nghĩa của những cụm từ đã được đảo này: Nếu nó vô nghĩa hoặc đưa đến nghĩa không đúng ý tác giả muốn nói, hoặc gây ra những nghĩa mù mờ mà độc giả có thể nghĩ đến... thì không nên.
Trong trường hợp chữ "ngàn gió" là đảo vị của "gió ngàn" thì thì hai chữ khác nghĩa nhau hoàn toàn: Gió trên ngàn và ngàn ngọn gió
Cụm từ "ngàn gió" có thể là "nội gián" làm hỏng câu thơ và từ đó ảnh hưởng đến bài thơ. Tại sao?
- Buổi chiều mà có "ngàn ngọn gió" thì chỉ có buổi chiều gió lộng, gió bão thôi.
Ở câu 2 và câu 11, "gió bảo" (ngàn gió) thổi thì chỉ có "rầm rú" chứ đâu có "hắt hiu". Hắt hiu tức nhiên phải nhẹ nhàng, phải không?
"Ngàn gió" là đảo chữ của "gió ngàn" ở câu 2, và do đó câu 11, rất khả thi, tại sao?
Có chữ "chiều" cuối câu thơ thì "gió trên ngàn" cũng khả thi, vì: Chiều mà mông lung thì phải nơi thoáng, rộng rãi... như trên ngàn hoặc bình nguyên, trên sông rộng.v.v... chứ không thể ở phố chợ. Nếu chữ chiều không có ở sau câu thơ, hoặc là chữ nào đó, thí dụ như phố chợ, thì ta mới không nghĩ đến chữ "gió ngàn".
Không có chữ "chiều" thì mới có thể nói "ngàn gió" không là đảo chữ của "gió ngàn"; có chữ "chiều" thì "gió ngàn" khả thi và do đó đảo chữ là "ngàn gió".
-- NGÀN GIÓ KHÔNG LÀ ĐẢO CHỮ
Nếu "ngàn gió" không phải là đảo chữ của "gió ngàn" và "ngàn" chỉ là số phiếm chỉ số nhiều, ta phân biệt các trường hợp sau:
1. "Ngàn gió" không là đảo chữ của "gió ngàn" thì có nghĩa là 1000 cơn gió. Nếu chữ "ngàn" được dùng số phiếm chỉ số nhiều, thì nhiều cơn gió cũng là gió lộng trong điểm thời gian buổi chiều. Một vài cơn gió thì hiu hắt, còn nhiều cơn gió thì không.
Thí dụ nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông viết:
“ Anh như ngàn gió ham ngược xuôi theo đường mây, tóc tơi bời lộng gió bốn phương.”
( Mấy dặm sơn khê)
Rõ ràng "ngàn gió " là gió lộng (nhiều cơn gió) mới thổi tóc tơi bời.
2. Trong trường hợp "ngàn" được dùng số phiếm chỉ số nhiều thì ta cũng vẫn phải để ý đến đảo vị, đảo (cụm) từ.
Hãy thử xét và so sánh các thí dụ sau:
a. "Ngàn nỗi nhớ thương" khác với "nhớ thương ngàn nỗi"
-- "Ngàn nỗi nhớ thương":
Ngàn: Phiếm chỉ, nhiều nỗi nhớ thương, đầy nỗi niềm, tâm lý dự vào.
-- Còn "nhớ thương ngàn nỗi"
Ngàn không phải là phiếm chỉ, là số lượng : Nỗi nhớ thương có thể nhiều đến cả ngàn. Có thể nói cụm từ nầy trung tính, ít có tâm lý dự vào.
b. "Ngàn gió hắt hiu" khác với "hắt hiu ngàn gió"
-- Tương tợ trên, "ngàn gió hắt hiu":
Ngàn: Phiếm chỉ, nhiều cơn gió hắt hiu, đầy nỗi niềm, tâm lý dự vào.
-- Còn "hắt hiu ngàn gió" (được sử dụng trong câu thơ)
Ngàn không phải là phiếm chỉ, là số lượng : Hắt hiu cả ngàn cơn gió, đến cả ngàn cơn gió hắt hiu . Cụm từ nầy trung tính, ít có tâm lý dự vào.
Viết "ngàn gió hắt hiu" = nhiều cơn gió hắt hiu (có giới hạn gió) thì được, ý buồn; còn nếu viết "hắt hiu ngàn gió" (được sử dụng trong câu thơ) thì như giải thích trên, không hợp; cụm chữ "ngàn gió " này có nghĩa là rất nhiều, cả ngàn cơn gió. Lại nữa sau ngàn gió có điểm thời gian giới hạn - buổi chiều - thì chỉ là gió lộng. Từ nhận định này, tôi e cụm từ "hắt hiu" không hợp. Hắt hiu tức nhiên phải nhẹ nhàng, phải không?
Do những điều xem xét trên, ta thấy có sự liên quan đến vị trí của các chữ, các cụm từ trước và sau nên các thi sĩ cẩn trọng trong cách dùng chữ trong thơ.
Để tránh các vấn đề nêu tên và để rõ nét hơn về ý và nhạc, theo tôi, tôi thích viết hai câu "ấn tượng" như thế này. Có thể nó không đúng với ý tác giả, có thể chủ quan; cái quyền đồng thuận hay không là tùy tác giả - người sáng tạo:
"gió ngàn hiu hắt thổi mông lung chiều" (câu 2)
"gió ngàn hiu hắt mông lung" (câu 11)
.
LỜI KẾT
Xin cẩn trọng về sự chính xác của tiếng Việt: Tiếng Việt rất trong sáng, rất "lung linh" nếu ta sử dụng đúng và chính xác. Tác giả là người sáng tạo, có toàn quyền sử dụng chữ sao cũng được, tuy nhiên nên để ý đến độc giả . Nếu bài thơ khi đưa ra công chúng thì nên cẩn trong, xem xét kỹ từng chữ.
Trên chỉ là ý kiến cá nhân đầy chủ quan, có thể không chính xác. Xin xem như là một góp ý để cùng nhau tiến bộ, cùng nhau hướng về cái đẹp của thơ văn và sự trong sáng của tiếng Việt thân thương. Trân trọng
Nguyên Lạc
....................
[1] BÀN VỀ NÓI LÁI - Nguyên Lạc
[2] từ và chữ - Trần C. Trí
[3] Lê Hữu: Thơ lục bát còn, tiếng Việt còn
Không có mô tả ảnh.
21
4 bình luận
3 lượt chia sẻ
Thích
Chia sẻ

4 bình luận

  • Kha Tiệm Ly
    Bài viết rất hạp với suy nghĩ củ Kha/ Cám ơn anh nhiều về bài viết nầy/ Kính chúc anh năm mới an khang
    1
  • Lãng Uyển Châu
    Đây là bài viết của Nguyên Lạc được xem như tư liệu quý báu rất đáng được đọc và suy gẫm ,,,nhất là trong PHÉP ĐẢO CHỮ .
    **
    Người làm thơ ( dù mới bước vào nghề hay lâu năm ) cũng đều nên chú trọng " phép đảo chữ "này nếu muốn bài thơ "thuận nghịch độc " của mình trở nên mượt mà , trơn tru dễ hiểu , tránh rơi vào tình trạng " tự chế từ " khi từ bị đảo ấy hoàn toàn vô nghĩa ! Tưởng người đọc sẽ " xí xóa bỏ qua " cho mình ,,nào ngờ đây lại điều nguy hiểm ,,vì từ " ta mới chế " tìm 5 ngày mà chẳng nằm trong tự điển Việt nào cả ! Hơn nữa ,,,vì không ai dùng, vì vô nghĩa ,,nên khó hiểu ,,,đọc lên nghe buồn cười ,,bài thơ có khi chỉ vì hai từ " dị biệt , rối rắm ấy , có thể khiến người đọc hơi bất bình đối với cả bài thơ !!
    Cảm ơn tác giả đã không ngại cân nhắc để gìn giữ nét đẹp của thơ văn , sự trong sáng của tiếng Việt ta . Chúc ACE vui khỏe nhé >
    Không có mô tả ảnh.
    1
    • Thích
    • 2 năm
    • Đã chỉnh sửa
    • Gửi Bài đăng qua email
    Nhãn:

    Nhận xét

    Đăng nhận xét

    Bài đăng phổ biến